Kształtowanie się pojęcia bezpieczeństwa ekologicznego w Polsce

Bezpieczeństwo ekologiczne stanowi znaczący wymiar bezpieczeństwa międzynarodowego i wewnętrznego. Kwestie środowiskowe w postaci katastrof ekologicznych, bądź też ochrony klimatu i bioróżnorodności stale powracają jako problemy przestrzeni publicznej, społecznej, gospodarczej, czy politycznej. Nadrzędnym celem działań państwa w obszarze bezpieczeństwa ekologicznego jest zapewnienie obywatelom warunków do lepszego życia w zdrowym środowisku poprzez ochronę przyrody oraz stymulowanie procesów zrównoważonego rozwoju.

Aktywność państwa, samorządów i obywateli w tym zakresie została jasno określona w samej konstytucji RP — art. 74, który reguluje bezpieczeństwo ekologiczne wraz z przypisaniem obowiązków w zakresie ochrony środowiska władzy publicznej, ale również kreuje prawa podmiotowe sferze ochrony środowiska. W kontekście przemian globalizacyjnych, należy zwrócić uwagę, iż w Polsce nie tylko nastąpił wielki boom inwestycyjny, ale również, szczególnie po wejściu do Unii Europejskiej bardzo intensywnie prowadzone były prace legislacyjne, aby ten nasz porządek prawny zaimplementować względem prawa unijnego. Cała polityka bezpieczeństwa ekologicznego została przekształcona właśnie do programów europejskich, natomiast w danych okresach programowania na inne aspekty i wyzwania zwracano uwagę. Sukcesywnie kapitał lokowano na dywersyfikację w zakresie kierunków dostaw nośników energii, zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych, czy rozwój energetyki jądrowej. Zobowiązania wynikające z pakietu klimatycznego wskazują również na zachowanie bioróżnorodności, co wymaga zmian w procesie planowania przestrzennego, a w tym gospodarki leśnej w celu utrzymania równowagi gatunkowej, co z kolei wpisuje się w kanon sprawiedliwości pokoleniowej.

 Bezpieczeństwo powietrza, gleby i zasobów wodnych to kolejny obszar priorytetowy. Ponadto kraje członkowskie w celu realizacji kompleksowej polityki wodnej ustanowiły Ramową Dyrektywę Wodną, która to głosi, że woda nie jest produktem handlowym takim jak każdy inny, a raczej dziedziczonym dobrem, które musi być chronione i traktowane jako takie. Dotyczy to kształtowania stosunków wodnych pod względem zarówno ilości jak i jakości. Dodatkowo wprowadzono regulacje dotyczące emisji skażeń do atmosfery. Obszarem szczególnego zainteresowania jest również efektywne funkcjonowanie gospodarki i społeczeństwa w warunkach zmian klimatu, co stanowi kluczowy cel Strategicznego Planu adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu, określanego jako SPA 2020. Dokument ten wpisuje się w realizację Białej Księgi oraz unijnej strategii adaptacji do zmian klimatu. 

Nadrzędnym i priorytetowym celem jest zatem poprawa odporności na aktualne i oczekiwane zmiany klimatu, które to generują zagrożenia. W okresie gospodarki planowej marginalizowano negatywny wpływ produkcji na środowisko. Jedynie ochrona bioróżnorodności wyjątkowych elementów przyrody miała miejsce wcześniej. Pierwsza polityka ekologiczna została przyjęta w 1991 roku. Natomiast dopiero po 2004 pojawiły się wdrożenia dyrektywy ptasiej i siedliskowej, leśnych kompleksów promocyjnych, planów gospodarowania odpadami (w tym norm recyklingu materiałów), wdrożenia z zakresu gospodarki wodno-ściekowej, czy standardów emisyjnych. Postęp w zachowaniu bezpieczeństwa ekologicznego z pewnością należy uznać i wyraźnie zaznaczyć, lecz minione czasy pozostawiły wiele zaniedbań, które teraz musimy nadrobić, aby uzyskać odpowiedni poziom bezpieczeństwa ekologicznego.

Przyglądając się podejściu człowieka do problemu bezpieczeństwa ekologicznego, można zauważyć trzy główne okresy – czas respektu, czas podboju oraz czas powrotu. Pierwszy z nich – czas respektu charakteryzował się wielkim szacunkiem do darów natury oraz obawą przed niszczycielską mocą żywiołów. Drugi okres to faza podboju umiejscowiona w historii w erze rewolucji przemysłowej, gdzie zabudowano tereny zalewowe i ludzkość miała wrażenie, iż zapanowała, nauczyła się zarządzać prawami natury. Obecnie jesteśmy w czasie pokornego powrotu, gdyż w obliczu kryzysu klimatycznego oraz poprzedzającego go niezwykle szybko następujących zmian w wydawać by się mogło dogłębnie poznanych naukowo dotychczas procesach, zostaliśmy zmuszeni na nowo nauczyć się jak administrować tego rodzaju ryzykiem.

Źródła:

D. Trzcińska, J.S. Kierzkowska, Bezpieczeństwo ekologiczne w realizacji zadań publicznych, Difin SA, Warszawa 2020.

KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 2 kwietnia 1997 r., źródło: https://www.sejm.gov.pl/ prawo/konst/polski/kon1.htm, art. 74. [dostęp: 02-11-2022]

Energia ze źródeł odnawialnych, źródło: https://www.europarl.europa.eu/factsheets/pl/sheet/70/energia-ze-zrodel- odnawialnych [dostęp: 02-11-2022]

A. Rzeńca, EkoMiasto#Środowisko: Zrównoważony, inteligentny i partycypacyjny rozwój miasta, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2016.

Ministerstwo Infrastruktury, Ramowa Dyrektywa Wodna, źródło: https://www.gov.pl/web/infrastruktura/ramowa- dyrektywa-wodna [dostęp: 02-11-2022]

BIP Ministerstwa Klimatu i Środowiska, Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030 (SPA 2020), źródło: https://bip.mos.gov.pl/strategie-plany-programy/ strategiczny-plan-adaptacji-2020/ [dostęp: 03-11-2022]

Komisja Wspólnot Europejskich, Biała Księga „Adaptacja do zmian klimatu: europejskie ramy działania”, Bruksela 2009 – http://44mpa.pl/biala-ksiega/

A. Januchta-Szostak, Miasta przyjazne wodzie? [w:] Open eyes book nr 3, Fundacja Gospodarki i Administracji Publicznej, Kraków 2018, s. 163-185.

Image by Freepik