Powódź

„Woda jest spójnikiem pomiędzy sztucznym tworem zurbanizowanego krajobrazu a magią dzikiej przyrody”

Wezbranie vs powódź

Bez wątpienia istotną rolę w kształtowaniu i budowaniu tkanki miejskiej mają zjawiska nieprzewidywalne, które znacznie wpływają na przebieg procesu rozbudowy i późniejszy kształt miasta. Do wspomnianych zdarzeń z pewnością można zaliczyć hydrologiczne zjawiska ekstremalne. Ze względu na szereg zmian klimatycznych, które dotykają każdy kraj i region powodzie mogą w przyszłości stać się tematem bardziej naglącym, niż jest to oczekiwane.

Jak podaje Leksykon Urbanistyki i Planowania Przestrzennego powódź to „klęska żywiołowa polegająca na katastrofalnym wezbraniu wód rzecznych lub morskich, powodujące znaczne straty materialne i społeczne (…)”, lub też „(…) takie wezbranie wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach lub na morzu, podczas którego woda po przekroczeniu stanu brzegowego (progowego, krytycznego) zalewa doliny rzeczne albo tereny depresyjne i powoduje zagrożenie dla ludności lub mienia”. 

Co ważne, ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne zwraca uwagę na fakt, wyłączenia z charakterystyki powodzi pokrycia terenu przez wezbranie wody w systemach kanalizacyjnych. Warto również skonfrontować i przeanalizować definicję wezbrań wodnych.

Elektroniczna Encyklopedia PWN przedstawia, iż jest to „hydrol. zjawisko hydrologiczne polegające na podniesieniu stanu wody w rzece lub jeziorze, powstałe w wyniku zwiększonego zasilania lub podpiętrzenia zwierciadła wody, utrudniającego swobodny odpływ”.

Zatem wezbranie według nomenklatury geograficznej jest zjawiskiem nie przynoszącym szkód materialnych i społecznych, natomiast powódź obejmuje te następstwa. W pozostałych aspektach oba terminy są właściwie tożsame.

Rodzaje

Ciągły rozwój naszej cywilizacji zmienia relacje miasto-woda, co znacząco wpływa na jakość życia w strukturze miejskiej. Na przestrzeni lat w naszej strefie klimatycznej zanotowano i wyróżniono kilka rodzajów powodzi, które to na tych terenach są najpoważniejszym zagrożeniem właśnie ze strony wody. Wyodrębniono cztery rodzaje powodzi:

• opadowe,
• roztopowe,
• zimowe,
• sztormowe.

Istotny jest również podział na powodzie opadowe nawalne i rozlewne. Wariant nawalny powstaje na skutek krótkotrwałego i ulewnego opadu oraz zazwyczaj ma charakter lokalnego przepływu dużego natężenia wody, co jest związane z miejscowymi burzami termicznymi. Konsekwencją ich występowania są znaczne straty w zagospodarowaniu przestrzennym terenu. Natomiast wersja rozlewna wyróżnia się występowaniem podczas kilkudniowych, obfitych opadów wysokiej fali, przemieszczającej się przez rozległy obszar. Czas jej trwania jest stosunkowo długi, jednak nie przynosi tak pokaźnych strat jak poprzedni rodzaj.

Szybkie powodzie miejskie

Innym, często wspominanym rodzajem poza przytoczoną klasyfikacją są powodzie szybkie, zwane także błyskawicznymi lub gwałtownymi. Charakteryzuje się szybkim zalaniem niej położonych obszarów poprzez wody opadowe, które to nie mogą wniknąć w grunt. Tego typu powódź wynika przede wszystkim ze specyfiki obszarów zurbanizowanych i związana jest ze szczelną i gęstą zabudową. Istotne są także deficyty systemów retencyjnych, które to wpływają bezpośrednio na szybki spływ powierzchniowy. Warto zauważyć, iż obecnie mówi się także o powodziach miejskich. Powstają one na skutek gwałtownych burz i intensywnych opadów na terenach miejskich, których infrastruktura, systemy burzowe oraz kanalizacje są niewydolne i przede wszystkim nie przygotowane na taką sytuację. Przyczyną może być również mała ilość powierzchni biologicznej w strukturze zagospodarowania gruntami w mieście, co znacząco podwyższa poziom zagrożenia powodziowego. Nieprzepuszczalność podłoża wzmaga kształtowanie się fali wezbraniowej, co potwierdza fakt, iż dla prawidłowego funkcjonowania miasta niezbędna jest odpowiednia polityka przestrzenna. Istotne jest, iż powodzie miejskie często pojawiają się na obszarach, w których nigdy wcześniej nie zauważono trudności z żywiołem, a nawet w miastach, które nie zostały zbudowane nad rzekami. Jest to dowód na rozmiar problemu, z jakim musi się zmierzyć ludzkość już w najbliższych latach. 

Źródła:

• Januchta-Szostak A., Błękitna krew miasta. Woda jako ożywcza siła przestrzeni publicznych. Czasopismo Techniczne, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, nr 3-A/2008, s.22.
• Januchta-Szostak A., Przyroda w mieście. Usługi ekosystemów – niewykorzystany potencjał miast, Fundacja Sendzimira, Kraków, 2012.
• Falecki J. – „Zarządzanie kryzysowe w teorii i praktyce” – Część 1, 2 i 3
• Saternus P., Leksykon Urbanistyki i Planowania Przestrzennego, BEL Studio Sp. z o.o., Warszawa, 2013, s.388.
• Solarek K., Ryńska E.D., Mirecka M., Urbanistyka i architektura w zintegrowanym gospodarowaniu wodami, Oficyna wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa, 2016.
• Denczew S., Infrastruktura komunalna i jej zarządzanie w sytuacjach kryzysowych. Podręcznik dla studentów I i II stopnia studiów na kierunkach inżynierii bezpieczeństwa pożarowego i cywilnego. Część I i II, Szkoła Główna Służby Pożarniczej, Warszawa, 2016, s.23.
• Kowalczak P., Konflikty o wodę, Wydawnictwo Kurpisz SA, Przeźmierowo, 2007, s.143.
• Januchta-Szostak A., Miasta przyjazne rzekom, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań, 2019.
• Januchta-Szostak A., Miasta przyjazne wodzie? [w:] Open eyes book nr 3, Fundacja Gospodarki i Administracji Publicznej, Kraków 2018, s. 163-185.
• Burszta J., Miasta podwyższonego ryzyka [w:] Woda w mieście. Magazyn miasta, kwartalnik nr 1(13)/2016, s.21.
• Bergier T., Kowalewska A., (red.), Błękitno-zielona infrastruktura dla łagodzenia zmian klimatu – katalog techniczny, Fundacja Sendzimira, Kraków, 2019.
• Bergier T., Kronenberg J., Wagner I., Woda w mieście. Seria wydawnicza: Zrównoważony Rozwój — Zastosowania, Fundacja Sendzimira, Kraków, 2014.
• Januchta-Szostak A., Woda w miejskiej przestrzeni publicznej. Modelowe formy zagospodarowania wód opadowych i powierzchniowych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań, 2011.
• Huang G., Shen Z., Urban Planning and Water-related Disaster Management. Strategies for Sustainability Spatial Planning and Sustainable Development, Springer, 2018.
• Hejduk L., Kaznowska E. (red.), Hydrologia zlewni zurbanizowanych, Komitet Gospodarki Wodnej Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2016.
• Jarmoszko S., Barszczewski W., Bezpieczeństwo społeczne w sytuacjach krytycznych, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, Siedlce, 2017.
• Trzcińska D., Kierzkowska S. J., Bezpieczeństwo ekologiczne w realizacji zadań publicznych, Difin, Warszawa, 2020.
• Działek J., Wrażliwość społeczna a przygotowanie do powodzi [w:] Zanim nadejdzie powódź, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków, 2017, s.158-162.
• Ziobrowski Z., Rębowska A. (red.), Wstęp do urbanistyki operacyjnej, Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej Oddział w Krakowie, Kraków, 2001, s.105.
• Wiśniewski B., Kozioł J., Falecki J., Podejmowanie decyzji w sytuacjach kryzysowych, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji, Szczytno, 2017.