Miejska odporność
Tkanka miejska
Priorytetowym przeznaczeniem struktury każdego miasta jest zapewnienie wielofunkcjonalnej przestrzeni, w której egzystuje człowiek. Niezaprzeczalnie wszystkie poprzednie pokolenia odcisnęły na niej piętno swojego poziomu rozwoju, kreując tym samym jej aktualny obraz.
„Miasta – największe materialne pomniki ludzkiej cywilizacji” określane są w nomenklaturze urbanistycznej pod wieloma kątami rozpatrywania jako skoncentrowane na pewnym obszarze miejsce o specyficznej fizjonomii, która odzwierciedla odrębny typ krajobrazu.
Cechą charakterystyczną obszaru miejskiego jest zatem pewnego rodzaju swoista spójność, która jak określa Marshall Berman tworzy „zbiorową nieśmiertelność” –
„(…) Miasto to wyraz dążenia do swego rodzaju zbiorowej nieśmiertelności – umieramy, lecz
z nadzieją, że kształty i konstrukcje naszego miasta będą żyły dalej. (…)”.
Analizując te słowa łatwo można dojść do wniosku, iż jako społeczność winniśmy dążyć do nieprzemijalności wypracowanego dorobku oraz zapewnić bezpieczeństwo rozwoju przyszłym pokoleniom, co jest możliwe do wykonania jedynie w przypadku uzyskania właściwego stopnia odporności. Odporności na zagrożenia ze strony natury, ale również tych generowanych przez działalność człowieka.
W obliczu wyzwań
Przez wzgląd na tendencje osadnictwa rodzimej ludności na obszarze tkanek miejskich, tytułowa odporność najczęściej jest odnoszona właśnie do miast. Co więcej, trend ten jest zauważany również globalnie, nie oznacza to jednak, iż pozostałe typy jak strefy podmiejskie czy powierzchnie wiejskie nie powinny zostać kształtowane w zgodzie z prezentowaną koncepcją, która to pierwotnie utworzyła się na fundamencie wyzwań kolejnych etapów urbanizacji.
Aktualnie mamy do czynienia z zagadnieniem miasta podwyższonego ryzyka, które to stawia czoło zakłóceniom stabilności w tak złożonym systemie, jakim jest tkanka miejska o nieuregulowanym statusie.
Aby utrzymać równowagę cyklicznie wprowadza się w życie odpowiednie, nastawione na dany cel, trendy organizacji infrastruktury oraz życia miejskiego. Bieżące procesy ekologiczne, polityczne oraz ekonomiczne wymuszają niejako mechanizmy prewencji oraz interwencji wobec narastających wyzwań.
Wychodząc naprzeciw współczesnym problemom wyróżnia się modele współpracy w obszarach metropolitalnych i aglomeracjach oraz koncepcje oparte na ideach – miasta zrównoważone, sprawne, odporne, spójne, zwarte, czy smart.
W procesie decyzyjnym na każdym etapie należy zatem uwzględnić specyfikę polskich obszarów zurbanizowanych oraz odpowiednio skoordynować głosy interesariuszy wraz z dostępnym instrumentarium w myśl holistycznej wizji miejskiej odporności na nadciągające zagrożenia.
Miasto odporne – czyli jakie?
Koncepcja miasta odpornego powstała na kanwie wyspecjalizowanych i już mocno ugruntowanych aksjomatów teorii i praktyki zarządzania taką miejską jak na przykład rozwój trwały i zrównoważony.
Miasto odporne (resilent city) to termin odwołujący się do struktur elastycznych oraz zdolnych do przetrwania w przypadku nagłych zdarzeń ekstremalnych. Natomiast odporność rozumiana jest jako wytrzymałość wobec negatywnych zdarzeń oraz umiejętność odbudowy po kryzysie ma umożliwiać rozwiązywanie problemów w sposób gwarantujący długookresowy rozwój.
Niebagatelne znaczenie w realizacji projektu miasta odpornego ma odpowiednia, wielopoziomowa strategia interwencji oraz prewencji, gdyż w myśl idei miasto traktuje się nie tylko jako system naczyń połączonych, ale również wspólne dobro, o które ze szczególną dbałością należy troszczyć się na wszystkich poziomach jego funkcjonowania.
Miasto odporne stoi na straży zachowania funkcji, struktur, systemów i tożsamości, co jest nieodłącznym elementem istoty utrzymania bezpieczeństwa w kontekście wyróżnika stabilności.
Tytułowa odporność najczęściej kojarzona jest z ekstremalnymi warunkami klimatycznymi, jednak w rzeczywistości winna być odnoszona również do innych zagrożeń jak między innymi kryzysy polityczno-gospodarcze, czy uchodźcze, a także pandemie chorób, terroryzm oraz cyberataki.
Jednostki miejskie promują zrównoważony rozwój oraz rozróżniają cztery obszary napędzające wspomnianą cechę odporności. Zalicza się do nich gospodarkę, zarządzanie, społeczeństwo oraz środowisko. Konieczne jest, aby każda tkanka miejska wypracowała indywidualny przepis na kreację własnej odporności, jednak winna ona być zgodna z krajową wizją rozwoju i utrzymania bezpieczeństwa.
Źródła:
Bergier T., Kowalewska A., Błękitno-zielona infrastruktura dla łagodzenia zmian klimatu – katalog techniczny, Fundacja Sendzimira, Kraków 2019.
Burszta J., Miasta podwyższonego ryzyka, „Magazyn Miasta” 2016, nr 1(13).
Coyle S., Sustainable and Resilient Communities: A Comprehensive Action Plan for Towns, Cities, and Regions, John Wiley & Sons, Inc., Hoboken, New Jersey 2011.
Ćwięk H., Zagrożenia bezpieczeństwa ekologicznego. Wybrane problemy, [w:] Bezpieczeństwo ekologiczne, red. K. Sala, K. Kowalska, P. Nowak, Wydawnictwo Naukowe UP, Kraków 2019.
Lewis S. L., Maslin M. A., The Human Planet. How We Created the Anthropocene, Pelican, Yale University Press, London 2018.
P. Saternus, Leksykon Urbanistyki i Planowania Przestrzennego, BEL Studio Sp. z o.o.,Warszawa 2013, s.264.
Wantuch-Matla D., Przestrzeń publiczna 2.0. Miasto u progu XXI wieku, Księży Młyn Dom Wydawniczy, Łódź 2016.
Marshall Berman, Falling [w:] M. Beaumont, G. Dart, Restless Cities [w:] W. Graham, Miasta wyśnione. Siedem wizji urbanistycznych, które kształtują nasz świat, Karakter, Kraków 2016, s.97.
Resilient Cities Network, What is urban resilience? – https://resilientcitiesnetwork.org/what-is-resilience/
Grzelak K., Resilient cities – miasta przyszłości? Mają być ekologiczne i odporne na kryzysy – https://www.national-geographic.pl/artykul/resilient-city-miasta-przyszlosci-maja-byc-odporne-na-kryzysy-i-ekologiczne
Resilient cities – https://www.oecd.org/cfe/regionaldevelopment/resilient-cities.htm
Komisja Wspólnot Europejskich, Biała Księga „Adaptacja do zmian klimatu: europejskie ramy działania”, Bruksela 2009 – http://44mpa.pl/biala-ksiega/